“Kapalı alanlardan uzak durun”

MMO Tekirdağ İl Temsilciliği Yürütme Kurulu Başkanı Mak. Müh. Ender Uğur Albayraktar, “İklimlendirme tesisatlarında; iç ortam virüs sayısının kontrolü için ortama temiz hava verilip kontamine olmuş hava dışarı atılarak ortamdaki virüs azaltılabilir ya da ortam havası özel filtrelerden veya temizleme cihazlarından geçirilerek virüsler kısmen tutulabilir veya öldürülebilir. Fakat unutulmamalıdır ki, mevcut iklimlendirme tesisatlarının hiç birisi yukarıda belirtilen filtre sistemlerine ve yeterli temiz hava sağlayacak hava debisi kapasitesine sahip değildir.”

2006-2010 yılları arasında iki dönem MMO Tekirdağ İl Temsilciliği Yürütme Kurulu Başkanlığı yapan Mak. Müh. Ender Uğur Albayraktar, Covid-19 vakalarının devam ettiği bu süreçte halkımızın kapalı ve kalabalık ortamlardan uzak durması gerektiğini söyledi ve COVID-19 (SARS-CoV-2) virüsü 120-160 nm çapında olduğunu, Aerosollerde ve yüzeylerde günlerce canlı kalabildiğine dikkat çekti. 

“COVİD-19 AEROSOLLERDE VE YÜZEYLERDE GÜNLERCE CANLI KALABİLİYOR”

Havada ve yüzeylerde saatlerce ve günlerce yaşayabilen COVID-19 (SARS-CoV-2); plastikler üzerinde 72, paslanmaz çelik yüzeylerde 48, karton üzerinde 24 , bakır yüzeylerde 4 saate kadar canlı kalabildiğine işaret eden Albayraktar,  “Taşıyıcı damlacıklar, havada 3 saate kadar asılı kalabilmektedir. Zaman ilerledikçe virüs miktarı azalır, bulaşıcılık ihtimali azalsa da enfeksiyon riski tamamen ortadan kalkmaz.” Uyarısında bulundu.

“SIVI ZERRECİKLERİ VİRÜS İÇEREN ANA KAYNAKTIR”

Ana bulaştırıcı; öksürme, hapşırma veya yüksek sesle konuşma esnasında havaya karışan ve/veya muhtelif yüzeylere yapışan damlacıkların olduğunun da altını çizen Albayraktar, “Solunum yollarından gelen, farklı büyüklüklerde ki sıvı zerrecikleri virüs içeren ana kaynaktır.

Enfekte kişiden saçılan damlacıklar; ağızdan çıkan damlacıkların direkt veya dolaylı olarak solunmasıyla ya da direkt veya dolaylı temasla hedef kişiye ulaşabilir ve hastalığa neden olur. Direkt veya dolaylı soluma ile birlikte virüs bulaşmış yüzeylere dokunduktan sonra elin yüz ile teması, virüsün temel geçiş yollarında birisidir. Bununla beraber virüs, fekal-oral yani dışkı kaynaklı  olarak da bulaşabilmektedir.

Hapşırma esnasında ağızdan çıkan damlacık bulutu 7-8m ileriye gidebilmekte, 10 micron çapında ki damlacıklar 1.5 saat, 0.5mikron büyüklükteki parçacıklar 41 saat ila 21 gün arasında havada asılı kalabilmektedir.

Tuvaletlerde klozet ve kuruyan yer süzgeçlerinden virüs geçişi Uluslararası Sağlık Örgütü tarafından da ifade edilmektedir.

Tuvalet sifonu çekildiğinde ve kuruyan yer süzgeçlerinden kaynaklı damlacık ve partiküller, tuvaletten diğer hacimlere geçmemeli ve insanlara ulaşması engellenmelidir.

“TOZ SEVİYESİNİN AZALTILMASI, COVID-19 YAYILMASINA KARŞI ETKİLİDİR”

Öksürük veya hapşırma ile yaratılan damlacıkların dışında havada asılı partiküller de virüsü taşıyabilir ve bulaşabilirler. Taşıyıcı toz havadan veya insan kaynaklı faaliyetlerden kaynaklanabilir. İç ortam toz seviyesinin azaltılması, bu kaynağa bağlı COVID-19 yayılmasına karşı etkilidir.

İklimlendirme tesisatlarında; iç ortam virüs sayısının kontrolü için ortama temiz hava verilip kontamine olmuş hava dışarı atılarak ortamdaki virüs azaltılabilir ya da ortam havası özel filtrelerden veya temizleme cihazlarından geçirilerek virüsler kısmen tutulabilir veya öldürülebilir. Fakat unutulmamalıdır ki, mevcut iklimlendirme tesisatlarının hiç birisi yukarıda belirtilen filtre sistemlerine ve yeterli temiz hava sağlayacak hava debisi kapasitesine sahip değildir.

Türk Tesisat Mühendisliği Derneğinin (TTMD) hastane dışı binalarda iklimlendirme tesisatında alınması gereken önlemler ile ilgili değerlendirmesi aşağıda görüldüğü gibi sıralanmıştır;

Pandemi döneminde, Havalandırma havası miktarını (Taze hava) artırın. Burada enerji verimliliği gözetilmeyecektir.”

Tam havalı merkezi HVAC sistemlerinde

✓ Çalışma süresini artırın, gece kapatmayın veya debiyi düşürüp, çalışmayı devam ettirin

✓ Çalışma süresini artırın erken çalıştırma geç kapama

✓ Mümkünse, 100% dış havayla çalışın.

Kapatılan binalarda havalandırma sistemini tamamen kapatmayın, düşük kapasitede çalışmaya devam ettirin.

İhtiyaç kontrollü havalandırmada (DCV) kontrolü devre dışı ederek sürekli tam kapasitede çalışın veya ayar noktasını aşağı çekin.

Tam sulu veya DX gibi sistemlerde kullanılan bağımsız havalandırma sistemlerinde zaten 100% taze hava kullanılır. Burada hız kontrolü vs. gibi yollarla havalandırma miktarını mümkün olduğunca artırın.

Tuvalet egzozlarını 7/24 sürekli çalıştırın.

Tam havalı merkezi havalandırma sistemlerindeki geri dönüş havası (resirkülasyon) kullanılmamalıdır.

✓ Geri dönüş havası damperleri bina otomasyonundan veya elle kapatılmalıdır.

✓ Eğer geri dönüş havası üzerinde filtre varsa bile HEPA filtre olmadığı sürece filtre yeterince etkilideğildir.

Fan-coil veya split (veya VRV) iç ünite gibi üzerinde filtre olmasına rağmen tamamen iç hava ile çalışan ekipmandaki fan durdurulmalıdır.

Fanı kapatmak mümkün olmuyorsa, fan sürekli çalıştırılmalı, ekipman temizlik kampanyasına dâhiledilmelidir. Sıklıkla ısıl ve kimyasal dezenfeksiyon uygulanmalıdır.

Fan-coil serpantinleri üzerindeki yapışmış virüsleri etkisiz hale getirmek için yüzeyler 60 °C de 1 saattutulmalıdır. Veya kimyasal dezenfeksiyon kullanılabilir.

Sıcaklık ve Nem Etkisi

HVAC sistemi çalışmaya devam etmeli gerekli ısıtma/soğutma yapılmalı, ısıl konfor devam ettirilmelidir.

Isıtma ve soğutma sistemlerinin normal çalışmasının COVİD-19 yayılmasına hiçbir doğrudan etkisi yoktur.

Bu sistemlerdeki ayar değerlerini değiştirmeye ihtiyaç yoktur.

İç hava nem seviyesinin virüs hayatiyeti üzerinde bir etkisi yoktur. Ancak vücudun virüs girişine karşı mücadelesinde solunum yolları yaş tutulmalıdır. Kışın çok kuru ortamlar boğaz mukozasının kurumasına ve virüs geçişine direncin azalmasına neden olur, kaçınılmalıdır.

Ortam nem seviyesi RH %40-60 arasında olması uygundur.

Sıcaklık istenilen konfor değerinde tutulmalıdır.

SARS-CoV-2’nin 4°C’de 14 gün boyunca oldukça kararlı olduğu bulunmuştur; virüsü etkisiz hale getirmek için 37°C’de bir gün ve 56°C’de 30 dakika gerekmektedir. Isıl dezenfeksiyon için 60 °C sıcaklığa ihtiyaç vardır.

Pencere açmak yoluyla doğal havalandırmayı kullanın.

✓ Mekanik havalandırma sistemi olmayan binalarda açılabilen pencereleri aktif olarak daha fazla kullanın. Odaya ilk girdiğinizde pencereleri en az 15 dakika süreyle açın.

✓ Mekanik havalandırma olan binalarda bile, mümkünse pencere havalandırmasıyla yapılacak takviye yararlıdır.

Havalandırma tesisatındaki ısı geri kazanım cihazları

✓ Döner tip (rotary) ısı geri kazanım sistemleri geçici olarak devre dışı bırakılmalıdır. Kirli egzoz havasından ısı geri kazanım cihazında taze havaya kaçak olmamalıdır.

Hava Temizleyicileri

✓ Oda hava temizleyicileri özel durumlarda faydalı olabilir:

✓ Oda hava temizleyicileri HEPA filtre kullanılması halinde havalandırma kadar etkindir. Virüsü yakalayabilir.

✓ Elektrostatik filtreli hava temizleyiciler de genellikle gayet iyidir.

✓ Oda havası temizleyicileri odada mümkün olduğunca kişilerin nefes alma bölgesine yakın yerleştirilmelidir.

✓ Hava temizleyicisi seçiminde oda havasını saatte 3-4 defa değiştirecek kapasite uygundur. Hava değişimi ne kadar fazla olursa temizleme verimi o kadar iyi olur.

Ultraviyole cihazları ancak hastane karantina odaları gibi özel durumlarda kullanılabilir.

✓ UV ışınlarının klima cihazları serpantin yüzeylerinin dezenfeksiyonunda veya dışarı atılan kontamine havanın dezenfeksiyonunda kullanılması tanımlıdır.

Bakım İşletme

✓ Havalandırma kanallarının olağan dışı temizliğinin virüsün tutulmasında pratik bir yararı yoktur. Tam tersine bu dönemde kanal temizliği planlanmamalıdır.

✓ Dış hava filtrelerinin normal dışı değiştirilmesinin gereği yoktur. Ancak değişimde mutlaka yenifiltre ile değiştirilmelidir.

✓ Filtrelerin değişimi sırasında gerekli önlemler alınmalıdır. Sistem durdurulmalı, eldiven giyilmeli, maske takılmalı, kirli filtreler sızdırmaz poşetlere konulmalıdır.

✓ Fan-coil cihazlarının, iç ünitelerin terminal ünitelerinin salgın döneminde hastanelerde dezenfeksiyon ve temizlik periyodu günde 1 olarak tanımlanmaktadır.

✓ Hastane dışı uygulamalarda bu periyot daha uzun olabilir. Haftada 2-3 kez yapılacak temizlik yeterlidir.

✓ Konutlardaki Split tip klima cihazları normal çalışmalarına devam edebilir. Havalandırma sistemi yoksa pencereler yoluyla havalandırma yapılmalıdır.

✓ Havalandırma sistemi varsa, kapasitesi mümkünse artırılmalıdır.

✓ Klima santrallarında da normal temizlik periyotları arttırılabilir ve etkin bir kimyasal dezenfeksiyon kullanılabilir.

✓ Ozon ile klima santrali ve kanalların dezenfeksiyonunda, Ozon kanal bağlantılarında kullanılan kauçuk contalara zarar vermekte, hava kaçakları oluşmaktadır.

✓ Ozon insan sağlığına zararlıdır ve solunmamalıdır. İnsanların yaşadığı ortamlarda dezenfeksiyon için kullanılmamalıdır.

✓ Filtre, menfezler, difüzörler ve iç yüzeyler: ISHRA 5% Cresol solüsyonu (50% Cresol ve 50% sıvı sabun solüsyonu) kullanılmasını tavsiye emektedir. 1 litre bu solüsyonu 9 litre suyla karıştırın. Bu solüsyon yüzeye sprey şeklinde püskürtülmelidir. 10 dakika beklenip daha sonra su ve bezle silinmelidir (Filtrelerde bu yöntem sadece yıkanabilir filtreler için kullanılmalıdır).

✓ Yoğuşma tavaları: Yoğuşma tavaları dezenfeksiyon/temizliği UV uygulaması tavsiye edilir. Veya %1sodium hypochlorite dozlaması yapılabilir. Bu sadece HVAV ekipmanı resikülasyon modunda çalışıyorken uygulanır.

✓ Serpantinler: Yukarıda filtreler için tarif edilen protokol takip edilebilir.

✓ Klozet kapakları flaş yıkama sırasında kapalı tutulmalıdır.

✓ Özellikle yer süzgeçleri (ve pis su) giderlerindeki sifonların (sızdırmazlığın) daima su ile dolu olması, kurumaması gerekir.

Binada alınabilecek önlemler

✓ Binada çalışanlar maske ile çalışmak zorundadır.

✓ Yüz yüze toplantı ve konferanslar iptal edilmelidir.

✓ Fitness ve spor salonları kapatılmalıdır.

✓ Binaya paket ve kargo girişi yasaklanmalıdır.

✓ Günlük ofis temizliklerine devam edilirken, tüm bina ayrıca haftada iki gün etkin kimyasallarla dezenfekte edilmelidir.

✓ Tüm kapı kenarları, kapı kolları, aydınlatma anahtarları, temas edilen her yer, günde 4 defa dezenfekte edilmelidir.

✓ Binada belli noktalara el dezenfektanları konulmalıdır.

✓ Binaya gelen ve giren tüm araçlar dezenfekte edilmelidir.

✓ Ana girişe termal kamera konulabilir. Tüm personel sürekli hareket halinde izlenmelidir.

✓ İşyeri hekimi işyerinde bulunmalı, revir ise her an hazır tutulmalıdır.

✓ Kafeteryada fiziksel mesafeyi korumak için masa ve sandalye sayısı azaltılmalıdır.

✓ Salata bar iptal edilebilir, yoğurt, tatlı vs. kapalı kapta servis edilmeli ve çatal kaşık bıçak, tek kullanımlık olmak üzere plastik malzemeye geçilmelidir. Habertrak/Ayşe Keşkek