Üniversitede Siyaset Bilimi okumamış olanlar, “ alaylı” sözcüğünün tanımına göre, siyasette “alaylı” sayılır.
Bakıyorum, çevremde siyaset yapanların hemen hepsi “alaylı”.
Ben de, CHP’nin Parti Okulu eğitmen kursuna katıldığımdan beri “siyaset” nedir öğrenmeye çalışıyorum.
Yerli, yabancı kaynaklardan, siyasette iyi uygulamalarla ilgili yazıları, örnekleri takip edip gazete köşemde anlatıyorum.
Nedense, yazdıklarım bazı arkadaşlar tarafından, muhalefet ediyormuşum gibi algılanıyor.
Bu günlerde yerel siyasetin en ateşli konusu belediye başkan aday adayları ve kimin, nasıl seçileceği.
Bu yazıda Londra Belediye başkanlığı seçimlerinden bahsedeceğim.
SADIK HAN NASIL SEÇİLDİ?
Sadık Han 5 Mayıs 2016 da yapılan seçimlerde Londra Belediye başkanı seçildi.
Londra’nın ilk müslüman belediye başkanı oldu.
2021’de yapılan seçimlerde ikinci defa kazandı.
İngiltere’de 326 beldeden sadece 16 sında belediye başkanını halk doğrudan seçiyor.
Diğerlerinde halk önce meclis üyelerini seçiyor.
Meclis üyesi adayları, mahallelerinde kapı kapı dolaşarak, partili veya bağımsız, kendi gücüyle seçime girip seçilebiliyor.
Sonra meclis üyeleri kendi içinden, bir yıllığına belediye başkanlığı görevini üstlenecek olan meclis başkanını seçiyor.
Demokrasinin nasıl tabandan geldiğini görüyorsunuz.
Başkan meclis üyelerine hesap verme durumunda.
Üyeler de mahallelerine ve seçmenlerine karşı sorumlu.
Burada olduğu gibi, eşten dosttan toplanmış, başkanın her dediğini yapan, veya partizanlık yaparak halk yararına olacak işleri bile engelleyen meclisler yok.
Sadık Han Londra’da doğrudan halk tarafından seçildi.
Oylar “ek oy / supplementary vote” yöntemi ile sayıldı.
Bu sistemde seçmenler oy pusulalarında birinci ve ikinci tercihlerini belirtiyorlar.
“Birinci tercih” oylarıyla % 50’yi geçen aday seçiliyor.
% 50 yi geçen yoksa, en çok oy alan iki aday ayrılıyor.
Bu adaylara verilen “ikinci tercih” oyları sayılıyor.
Birinci ve ikinci tercih oyları toplanıyor.
Toplamı en çok olan aday seçimin galibi oluyor.
2016’da Sadık Han ikinci tur sayımda % 56.9 almış.
Yani % 25 oyla belediye başkanı olunamıyor.
Sadık Han diğer başarılı çalışmalarının yanında, 2016’dan önce muhalefetteki Ed Miliband’ın “gölge kabinesinde” Adalet Bakanlığı yapmış.
Dikkat edin: Gölge bakanlık önemli bir pozisyon, bir adayın öz geçmişinde yer alacak kadar önemli.
CHP’de de nihayet gölge bakanlık sistemi başladı.
Hayırlı olsun.
2021 seçimlerine kadar, halkın belediye başkanını doğrudan seçtiği şehirlerde, “ek oy” yöntemi kullanılıyordu.
2022’de gelen yeni yasa ile artık en çok oyu alan, ilk turda seçilecek.
Bu, bana göre, seçim sistemi açısından bir geriye gidiş.
Böyle bir yasa değişikliği neden yapıldı anlamakta güçlük çekiyorum.
2021 seçimlerinde Sadık Han ve rakibi Shaun Bailey’in birinci ve ikinci turda aldığı oylar tabloda görülüyor:
Sadık Han la ilgili başka bir detay da, adaylığının parti içi seçimle, sekiz ay önceden kesinleşmiş olması.
İNGİLTERE’DE ADAYLAR NASIL BELİRLENİYOR?
Belediye başkan veya milletvekili adayları genellikle 4 aşamada belirleniyor.
1-Seçim bölgesine adaylar başvuruyor.
2-Bir merkezi ön elemeden sonra aday isimlerinin olduğu “uzun liste” hazırlanıyor.
3- Yerel örgütler tarafından “uzun liste” kısaltılıyor.
4-Tanıtım toplantıları yapılıyor ve parti üyeleri finalisti belirliyor.
Tabloda (*) görüldüğü gibi İşçi partisi ve Muhafazakarlar arasında pek fark yok, sonunda bütün üyelerin katıldığı ön seçim yapılıyor .
İngiltere’de İşçi Partisi’nin aday seçimi partinin Ulusal Yürütme Komitesi, NEC, tarafından belirleniyor.
İşçi Partisi’nin ulusal düzeyde onaylanmış bir aday listesi bulunmuyor.
12 ay boyunca parti üyesi olmak ve bir sendikaya üye olmak şartıyla, herhangi bir üye, herhangi bir seçim bölgesine başvurabilir.
Belediye başkanlığı başvuru formunda, standard kimlik bilgileri dışında adayın “liderlik eğitimi” alıp almadığı, nereden aldığı soruluyor (**).
2022’de belirlenen seçim süreci kapsamında, her seçim bölgesi için başvurular, bir uzun liste oluşturmak üzere NEC liderliğindeki bir panel tarafından, merkezi olarak inceleniyor.
Bir sendika veya partiye bağlı başka bir kuruluş tarafından aday gösterilen adaylar otomatik olarak uzun listeye alınırken, diğerleri önceden siyasi mülakata tabi tutuluyor.
Uzun listenin en az yarısı kadın olmalı ve bir veya daha fazla azınlık adayı içermeli.
Eğer bir adayın seçilmesi durumunda partiye zarar verebileceği endişeleri varsa, bu aşamada onun ilerlemesi engelleniyor.
İşçi partisinin yerel örgütü, yerel parti üyelerine sunulmak üzere en az iki adaydan oluşan bir kısa liste hazırlamak için bir seçim komitesi oluşturuyor.
Yine, bu kısa listenin en az % 50’si kadın olmalı ve bir veya daha fazla azınlık etnik adayı içermeli.
Son aşamada, kısa listedeki adaylar bir oylama toplantısına (hustings) davet ediliyor.
Yerel üyeler, tercihli oylama sistemi (Alternatif Oy) ile adayı belirliyor.
Alternatif oylama genel seçimlerde de kullanılan “ek oy” sistemine benzer, ama burada ikiden fazla tercih yapılabilir.
Üyeler, adayları tercih sırasına göre sıralar; en az “ilk tercih” oyu alan aday elenir ve bir aday % 50’yi geçene kadar ikinci, üçüncü tercih oyları yeniden dağıtılır.
SONUÇ
Görüldüğü gibi, İngiltere’de, son aşamada partilerin adayları ön seçimle belirleniyor.
Adaylar için tanıtım toplantıları düzenleniyor.
Oylama sistemi, “anahtar liste” gibi girişimlerin etkisini azaltacak tercihli bir yöntem.
Buna benzer çalışmaları burada da yapabiliriz.
Hep tekrarlıyorum, iyi niyet varsa, ideale yakın bir ön-ön seçim yapılabilir.
Ön-ön seçim ifadesini, tüzükten gelen engellerin etrafından dolaşmak için öneriyorum.
(*)https://www.instituteforgovernment.org.uk/explainer/general-election-candidate-selection
(**) https://labour.org.uk/resources/combined-authority-metro-mayor-application-form/
