Bu yazıda Çin Halk Cumhuriyeti’nin hükümet sisteminden ve onun temeli sayılan minben felsefesinden bahsedeceğim.
Çin sisteminin akla getirdiği bazı önerileri de sonuç bölümünde anlatıyorum.
ÇİN’İN HÜKÜMET SİSTEMİ NASILDIR?
Xi Jinping, (çi cinping diye okunur) Çin siyasi sistemindeki en güçlü figürdür.
Xi Jinping, Çin Devlet Başkanı, Komünist Parti Genel Sekreteri ve Merkez Askeri Komisyon Başkanıdır.
89 milyondan fazla üyesiyle Çin Komünist Partisi, dünyanın en büyük siyasi partisidir.
Parti, Çin’in siyasi sisteminin tüm kollarına tamamen hakimdir.
Çin sisteminde Komünist Parti, yargı, yönetim, yasama ve askeri gücü kontrol eden bir merkezdir.
Parti, en üstte Xi Jinping ve en altta 4 milyondan fazla taban şubesi olan bir piramit yapıya hükmediyor.
Politbüro’nun (Politik Büro’nun kısaltması) iç çemberini oluşturan Politbüro Daimi Komitesi, Çin’deki en güçlü yedi politikacıdan oluşur.
Onların kararları Çin’deki hayatın her yönünü etkiler.
Politbüro Daimi Komite üyeleri: Xi Jinping, Li Qiang, Zhao Laji, Wang Huang, Cai Qi, Ding Xuexiang ve Li Yi’dir
Li Qiang, aynı zamanda Devlet Konseyi başkanıdır.
Devlet Konseyi, batı hükümet sistemlerindeki bakanlar kuruluna eşdeğerdir ve resmi olarak kongreye bağlıdır.
Daha geniş olan Politbüro, 25 üyeden oluşur.
Politbüro üyeleri, hükümette, partide veya orduda başka yüksek rollere sahiptir.
Yaklaşık 3.000 delegesi olan Ulusal Halk Kongresi Çin’in en üst yönetim organıdır.
Ana görevi kanun yazmak ve hükümeti denetlemektir.
Ancak gerçekte kongreye Komünist Parti hakimdir.
Çin’in kanunlarla yönetilen bir ülke olduğu söylenir.
Ticaret hukuku gibi bazı alanlarda, kararların, giderek daha adil ve bağımsız olduğu görülüyor.
Bir Politbüro üyesinin başkanlık ettiği Merkezi Siyasi ve Hukuki İşler Komisyonu, yargı ve savcıları denetler.
Komünist Parti, Merkez Disiplin Teftiş Komisyonu aracılığıyla, iç disiplini ve sadakati gözetir..
Bu organ, kıdemli parti üyelerini takip etme yetkisine sahiptir.
Merkez Disiplin ve Teftiş Komisyonu, bir parti üyesinin kariyerini nasıl sonlandırabiliyorsa, insan kaynakları departmanı gibi, parti üyelerini yeni rollere de atayabilir.
ÇİN’DE SEÇİMLER YAPILIYOR MU?
Tek partili otoriter bir siyasi sistem olan Çin Halk Cumhuriyeti’nde, Çin Komünist Partisi (ÇKP), seçimlerin her seviyesinde, aday gösterme ve seçim süreçlerini sıkı bir şekilde kontrol eder.
Doğrudan seçimler, Hong Kong ve Makao’nun özel idari bölgeleri dışında, yalnızca yerel düzeydeki halk kongrelerinde yapılır ve tüm adaylar ÇKP tarafından önceden onaylanır.
Sadece çok küçük birkaç parti bulunduğu için seçimler çoğulcu değildir.
Çin’de seçimler, yerel seçim komiteleri tarafından yürütülen yerel seçimlerde, halkın doğrudan oy kullanarak yerel halk kongre üyelerini seçmesi ile başlar.
Yerel kongreler de il halk kongrelerine temsilci seçerler.
İl kongrelerinde, Ulusal Halk Kongresi’nin yaklaşık 3.000 üyesi seçilir.
Köylerde yapılan yerel seçimler için ÇKP, kitle örgütleri veya en az 10 seçmen tarafından desteklenen bir kişi aday gösterilebilir.
Yasaya göre, adayların nihai listesi, küçük seçmen gruplarına danışılarak, seçim komitesi tarafından yürütülen, tartışma, istişare veya ön seçimler yoluyla belirlenir, ama pratikte bu işi ÇKP yetkilileri yapar.
Aday listeleri seçim komitesi ve seçmen temsilcileri arasında üç defa gidip geldikten sonra son şeklini alır.
Bu yönteme “üç yukarı, üç aşağı” yöntemi deniyor.
Adaylar, tek üyeli bölgelerden çoğunluk, veya en fazla üç adayın olduğu, çok üyeli bölgelerden, kısmi bir “puanlama” yöntemi ile seçilir.
Bu yöntemde bir seçmen oyunu, listedeki aday isimlerinin yanında lehte, aleyhte, veya çekimser olarak belirlenmiş kutulardan birini doldurarak kullanır.
Listede koltuk sayısı kadar aday işaretlenir.
Lehte oylar +1 puan, çekimser oylar 0, aleyhte olan oylar -1 şeklinde puanlanır ve adaylardan en çok puan alanlar seçilmiş olur.
Ulusal Halk Kongresi’nin en üst düzeydeki üyeleri, yerel kongrelerden başlayıp il kongreleri ile devam eden, ÇKP’nin kontrolu altında, dolaylı oylarla seçilerek geliyorlar.
O nedenle seçmenlerden uzaklaştıkları ve Çin vatandaşlarına karşı pek fazla bir seçim sorumluluğu hissetmedikleri düşünülüyor.
Ulusal Halk Kongresi üyeleri beş yılda bir seçilir, yılda bir defa 10-15 gün kadar toplanır.
Ulusal Halk Kongresi üyeleri maaş almazlar, kıyak emekli hakları da yoktur.
Sadece 175 kişilik Daimi Komite üyeleri belli bir maaş alır.
Şu anki 13. Ulusal Halk Kongresi üyeleri Ekim 2017-Şubat 2018 tarihleri arasında yapılan seçimlerle belirlenmiştir.
MİNBEN NEDİR?
Çince min (民) halk, ben (本) kök demektir.
Minben “kökünü halktan alan” bir demokrasi modeli diye düşünülebilir.
Çin Halk Cumhuriyetindeki uygulama, yeterince aydınlatılmamış seçmenlerin irrasyonel oy kullandığı, bir karmaşa içinde geçen, çok partili seçimleri içermez.
Minben, özenle seçilmiş elitlerin, bilgilerini, erdemli davranarak, ortak iyiyi sağlamak için kullanabileceğine inanan bir yönetişim teorisine dayanır.
Halkın katılımı, halk adına karar vermekle görevli seçilmiş teknokratlara halkın seslerini ve endişelerini iletir.
Teknokratlar, istişarelere ve kamu tercihlerinin analizine dayalı olarak iyi kararlar almaya çalışırlar.
Danışma minben’in ayrılmaz bir parçasıdır.
Minben, kolektivizm, düzen, istikrar ve uyum gibi değerleri vurgulayan geleneksel Konfüçyüs düşüncesi ile yakından bağlantılıdır.
Minben, meritokratik veya elit siyaset, Çin’deki demokrasinin özüdür.
Ülkeyi seçimle değil, titiz incelemelerle seçilen teknokratlar tarafından yönetmeye çalışır.
SONUÇ
Gelişme hızı ve yenilikçiliği ile dikkat çeken Çin’in yönetim sisteminden, CHP için ne gibi dersler çıkarabiliriz?
Çin’de üç-dört ay süren, kademe kademe yapılan seçimler, CHP’nin ilçelerden başlayan ve üç ay süren kongre sürecine çok benziyor.
Sonunda seçilen Çin Halk Meclisi ile CHP Parti Meclisini karşılaştırırsak, yazıda belirtildiği gibi, CHP Parti Meclisi üyeleri de tabana karşı pek sorumluluk hissetmiyorlar.
CHP Parti Meclisi, kurultaydan sonra partinin en yüksek karar organıdır.
Parti Meclisinin daha demokratik olması için Genel Başkanı ve Merkez Yönetim Kurulu’nu da seçebilmesi gerekir.
Parti Meclisi üyeleri, 10 bin parti üyesi bulunan, tek adaylık seçim bölgelerinden, iki turlu çoğunluk yöntemiyle seçilebilir.
Bu şekilde doğrudan seçilmiş 120 parti meclisi üyesi tabana karşı sorumluluk hisseder, “partivekili” olarak “milletvekili” gibi saygınlıkları artar.
Bu konu Tüzük maddesi olarak teklif edilebilir.
Kabul edilirse, kurultay delegeliği sorunu ortadan kalkmış olur.
Bu arada, Çİn’de seçimlerin, W.D.Smith’in araştırmasına göre, en adil sonucu veren puan oylaması (range voting) yöntemi ile yapıldığına dikkatinizi çekerim.
CHP’de milletvekili, belediye başkanı, il başkanlarının da pek özenle belirlenmediği dile getiriliyor.
Partiyi ve ülkeyi ileri götürecek bu “elitlerin” belirlenmesinde, karar verenlerin dikkatsiz, rastgele seçimler yaptığı, liyakate, tabanın isteklerine aldırılmadığı, eş, dost ilişkilerinin rol oynadığı, “şirin” görünenlerin öne çıktığı anlatılıyor.
Minben, CHP’de hep bahsedilen ama pek uygulanmayan, liyakat anlayışını içeriyor.
Minben yaklaşımı CHP içinde benimsenebilir.
Kaynaklar:
https://multimedia.scmp.com/widgets/china/cpc-primer/
https://en.wikipedia.org/wiki/Elections_in_China
https://theloop.ecpr.eu/minben-as-an-alternative-to-liberal-democracy/
