Beklenen karar çıktı.
Süleymanpaşa’da CHP’nin belediye başkanı adayı, örgüt denetiminde ön seçimle belirlenecek.
Şimdi ilçe örgütündeki arkadaşlara çok iş düşüyor.
Kendilerine kolaylıklar dilerim.
Hazırlık çalışmalarına her üyenin gönüllü olarak seve seve katılacağından eminim.
Bu yazıda, seçim tekniği olarak önerdiğim, ama arkadaşların “hele bir ön seçim kararı çıksın, sonra düşünürüz” dedikleri, “onay oylaması” yönteminden bahsedeceğim.
SEÇİM TEKNİKLERİ NEDEN ÖNEMLİ?
1994 İstanbul belediye başkanlığı seçimi hatırlayan çok kişi vardır.
Eğer o seçim iki turlu olsaydı, bugün Türkiye bambaşka bir yerde olurdu.
Demokrasi, birkaç yılda bir seçmenlerin önüne konan bir seçim sandığından ibaret değildir.
Seçim de, bu sandığa bir zarf atmaktan ibaret değil.
Seçim yöntemi denince bir çok kişinin aklına “basit çoğunluk” sistemi geliyor.
Örneğin, basit çoğunluk yönteminde, yüzde 25 oy alan aday, yüzde 24, 23, 22 alan diğer adayları eleyerek seçilmiş olur.
Seçilmiş olur ama bu, geride, yüzde 75, sonuçtan mutlu olmayan bir seçmen kitlesi bırakır.
O nedenle, birçok ülkede belediye başkanlığı seçimi iki turlu yapılıyor, veya ikinci tercih oylar dikkate alınıyor.
Adil seçim yöntemleri konusunda araştırmalar, bilgisayar simülasyonları, ve pilot bölgelerde denemeler yapılıyor.
Parti içi demokrasi diye yırtınıp duruyoruz.
Parti içi demokrasinin gerçekleşmesi ve sürdürülebilmesi için adil seçim ve sayım sistemleri tüzükte kesin kurallar şeklinde yer almalı.
Mevcut tüzükte “kural çarşaf listedir “ diye yazıyor ama bu kural bile çeşitli bahanelerle uygulanmıyor.
Bu arada bir örnek vereyim.
Yeni Zelanda’da, 1853 yılından beri, ülkenin seçim bölgelerinde “basit çoğunluk” sistemi uygulanıyormuş.
Bu yöntemin halkı temsilde yetersiz olduğu düşüncesiyle, hem iktidar hem muhalefet partileri, sistemi değiştirmek için referanduma gitme kararı alıyorlar.
1992-93 yıllarında yapılan referandumlar sonucunda, “Orantılı Karma” sistemine geçiliyor.
Görüyorsunuz, elalemde ne milletvekilleri var, adil seçim konusunu parti çıkarlarının üzerinde ele alabiliyorlar.
Seçim sistemleri tartışılırken iki ilke dikkate alınır: temsilde adalet ve yönetimde istikrar.
Bekir Ağırdır, bu iki ilkeye bir üçüncüsünü ilave ediyor: seçmenin seçilenle ilişkisi.
Almanya’da da uygulanan “Orantılı Karma” sistemi bu ilkeleri karşılıyor.
“Orantılı Karma” sistemde, milletvekillerinin yarısı bir kişilik dar bölgelerden kişilere verilen çoğunluk oyları ile seçiliyor.
Bu vekiller yönetimde istikrara yardımcı oluyor ve seçmen tarafından tanınıyor.
Milletvekillerinin diğer yarısı ise ülke çapında partilerin aldığı oylarla, orantılı olarak belirleniyor.
Bu da temsilde adaleti sağlıyor.
Yeni Zelanda’da seçilen en genç milletvekili olan 21 yaşındaki Maori kökenli Hana-Rawhiti Maipi-Clark
SEÇİM SİSTEMLERİ NASIL SINIFLANDIRILIR?
Bir kişinin seçileceği bir pozisyon için iki aday varsa yüzde 50’yi geçen kazanır.
Bu en basit ve en açık yöntemdir.
Bu durumda seçmenlerin katılımı önemlidir.
Örneğin bir seçime seçmenlerin sadece yüzde 30’u katılmışsa, başkan yüzde 15.1 ile seçilebilir ki, bu bir güven sorunu yaratabilir.
Bir kişilik pozisyona birden çok aday başvuruyorsa işler biraz karışıyor.
,Örneğin Süleymanpaşa’da dokuz belediye başkan aday adayı var ve bu arkadaşlardan sadece biri aday olarak seçilecek.
Bu durumda seçim “basit çoğunluk”, “iki tur”, sıralama yöntemleri, nicel yöntemler gibi tekniklerden biriyle yapılabilir.
Basit çoğunluk yönetiminde, yukarıda açıkladığım gibi, en yüksek oyu alan kişi seçilir.
Basit çoğunluk adil değil.
Sıralama yöntemlerinde “alternatif oy”, “Borda sayımı”,”Condorcet tekniği” gibi teknikler bulunuyor.
Bu tekniklerin uygulaması ve sayımı nispeten zor.
Üstelik bu yöntemlerde, stratejik oy kullanan seçmenlerin sonucu daha kolay etkileyebildikleri bildiriliyor.
Nicel yöntemlerde “onay oylaması”, “puan oylaması” gibi teknikler bulunuyor.
Bunlardan “onay oylaması”, hem kolay, hem de stratejik yaklaşımlardan en az etkilenen bir yöntem olarak biliniyor.
Birden çok kişinin seçileceği pozisyonlar için de, çarşaf veya blok listelerle seçim yapılıyor.
Listelerin nasıl hazırlanacağı ve sonuçların nasıl sayılacağı konusunda çeşitli kurallar var.
Örneğin Tekirdağ ilinde, partiler, sekiz kişilik milletvekili aday listeleri ile seçime giriyorlar.
Seçmenler bu listeler üzerinde herhangi bir değişiklik yapamıyor.
Oylar basit çoğunluk veya orantılı yöntemlerle değerlendiriliyor.
Çoğunluk sisteminde, en yüksek yüzdeyi tutturan partinin listesindeki bütün adaylar kazanmış oluyor.
Orantılı sistemde ise alınan oy oranlarına göre, parti listelerinden karma bir liste ortaya çıkıyor.
Orantılı sayım yöntemleri olarak d’Hondt ve Sainte Lague teknikleri kullanılıyor.
Sainte Lague, küçük partilere de şans verdiği için demokratik ülkelerde tercih ediliyor.
ONAY OYLAMASI NASIL YAPILIYOR?
Onay oylamasında seçmen aday adayları arasından sadece bir kişiyi değil, aklına yatan, beğendiği, istediği kadar adayı işaretleyebilir.
Aşağıda bir oy pusulası taslağı veriyorum.
Aday adaylarına verilen bütün puanlar eşit olarak sayılır, en çok puan alan aday seçilir.
Onay oylaması ile kararsız seçmenlerin katılımını da artar, çünkü kararsızlar beğendikleri birden fazla adayı işaretleyebilir.
Aşağıdaki grafikte, iki milyon ikiyüzbin verinin toplandığı bir seçim simülasyonu deneyinin sonunda, onay oylamasının kolaylık, seçmen memnuniyeti ve stratejik oylardan etkilenmeme alanında en uygun yöntem olarak çıktığı görülüyor (sağ üst köşede, Approval Voting).
Onay oylaması Litvanya Parlamento seçimlerinde, ABD ve Avrupa’nın birçok beldesinde yerel ve parti içi seçimlerde, Amerikan Matematik Derneği, Yöneylem Araştırması Derneği gibi derneklerde kullanılıyor.
SONUÇ
Bizim dokuz aday adayımız var.
Basit çoğunluk yöntemi ile bir ön seçim yapılırsa ve oyların birbirine yakın dağılacağı varsayılırsa, bu arkadaşlardan biri yüzde 11.1 alarak seçimi kazanabilecek demektir.
Yüzde 88.9 oyun çöpe gitme olasılığı olan “basit çoğunluk” sistemi adil bir yöntem değil.
Onun yerine “onay oylaması” yöntemini uygulamayı öneriyorum.
Tüzüklerde ve yasalarda seçim ve sayım yöntemleri belirtilmiş.
Ama, Süleymanpaşa’daki ön seçim, örgüt denetiminde olacağı için, üzerinde anlaşarak, daha adil bir yöntemi, bir ön-ön seçim veya anket gibi ele alıp uygulayabiliriz.
İlk defa yapılacak bir uygulamayla Süleymanpaşa CHP İlçe örgütü Türkiye’ye örnek olsun, gerçek anlamda bir “değişim” yapalım.
KAYNAKLAR
https://en.wikipedia.org/wiki/Approval_voting
Bekir Ağırdır. Bize Yeni Bir Söz Lazım. Mundi Kitap. İstanbul (2022)
William Poundstone. Gaming the Vote. Hill & Wang. New York (2008)
